Wiele osób jest zafascynowanych nurkowaniem jaskiniowym po obejrzeniu spektakularnych filmów obrazujących ten podwodny zakątek naszej planety. Szczególnie malownicze i piękne krajobrazy malują meksykańskie jaskinie krasowe. Dobra kamera, duża ilość światła i kompetentny operator potrafi wyczarować widoki, które zapierają dech w piersiach. Tym bardziej, jeśli siedzisz przed wielkim telewizorem z zimnym drinkiem w ręku. Naturalna jest więc chęć poznania tego świata, bycia jego częścią.
Jeśli chcesz wziąć udział w takich nurkowaniach potrzebujesz spełnić wiele warunków. W poniższym artykule postaram się odpowiedzieć na pytania nurtujące przyszłych eksploratorów podwodnych jaskiń. Być może dzięki niemu i ty będziesz miał okazję zobaczyć na żywo to, co większość ludzi ogląda tylko na “szklanym ekranie”.
Nurkowanie jaskiniowe to forma aktywności, w której nurek lub zespół nurkowy wykonuje zanurzenie w naturalnie uformowanych jaskiniach. Geneza powstania tych miejsc może być bardzo różna. Mogą to być wywierzyska (źródła bądź wypływy rzek), ponory (miejsce znikania rzek pod powierzchnią wody), jaskinie krasowe i inne.
Jest to jedna z najbardziej zaawansowanych i skomplikowanych form nurkowania.
Poruszanie się wewnątrz jaskiń odbywa się zgodnie z zasadami przewidzianymi dla tego typu aktywności. Możliwość ich poznania jest objęta specjalistycznym programem szkolenia, dostępnym dla osób dysponujących odpowiednio dużym doświadczeniem, wysokim wstępnym poziomem wyszkolenia oraz zadowalającą kondycją psychofizyczną.
fot. Bart Pitala
Nurkowanie jaskiniowe nie jest niebezpieczne samo w sobie. W pewnych sytuacjach może być jednak potencjalnie bardziej ryzykowne niż nurkowania bez stropu nad głową. Czynnikiem, który na to wpływa jest znacznie mniejszy bufor na błędy. Popełnione, mają zwykle bardzo poważne konsekwencje. Brak możliwości szybkiego wynurzenia oraz konieczność przebycia całej drogi powrotnej do wyjścia, wymusza rozwiązanie problemów pod wodą w trakcie nurkowania. Szanse na udzielenie skutecznej pomocy komukolwiek w takim środowisku są również znacznie ograniczone. Jeśli dochodzi do wypadku nurkowego, jest on niestety zwykle śmiertelny.
W przypadku nurkowania open water, wypadek nurkowy rzadko kończy się śmiercią. Kluczowa jest możliwość osiągnięcia powierzchni oraz szybkiego podjęcia akcji ratowniczej. Dzięki temu, znacznie łatwiej udzielić pomocy osobie poszkodowanej. Poza ekstremalnymi przypadkami szanse na skuteczną pomoc są duże.
Nurkowanie jaskiniowe przeprowadzone zgodnie ze sztuką, w stopniu trudności odpowiadającym kompetencjom – może mocno zminimalizować poziom ryzyka. Weź pod uwagę, że do tej “sztuki” należy wiele czynników, jak choćby rzetelna ocena swojego stanu zdrowia. Jest to jeden z najczęściej pomijanych czynników. Pomimo tego, nikt nie jest w stanie zagwarantować 100% bezpieczeństwa podczas zanurzenia. Niezależnie od poziomu wyszkolenia, doświadczenia nurka czy też instruktora prowadzącego kurs. Minimalizujemy ryzyko do granicy jego akceptowalności stosując odpowiednie techniki nurkowania, procedury i specjalistyczne szkolenia.
Wypadki pokazują, że winę ponoszą zazwyczaj sami nurkowie. Dochodzi do nich najczęściej w wyniku rażącego naruszania reguł i zasad takiego nurkowania. Nie bez znaczenia jest również wspomniany wcześniej czynnik zdrowotny.
Chcąc rozpocząć zwiedzanie podwodnych jaskiń musisz odpowiedzieć sobie na pytanie, czy jesteś gotowy podjąć wyzwanie? Czy akceptujesz skutki takiej decyzji?
Nie jest moim celem odradzanie ci tego typu aktywności. Wręcz przeciwnie. Nie zgadzam się jednak na bagatelizowanie ryzyka i konsekwencji takiej formy nurkowania.
Nurkowanie overhead to wszystkie typy nurkowań, gdzie nurek ma jakikolwiek fizyczny strop nad głową, który uniemożliwia mu rozpoczęcie wynurzania i osiągnięcie powierzchni w linii pionowej. Do tego typu aktywności zaliczamy nurkowania wrakowe z penetracją wnętrza wraku, nurkowania w zalanych obiektach przemysłowych, kopalniach itp., nurkowania podlodowe oraz w oczywiście same nurkowania jaskiniowe.
Każde nurkowanie jaskiniowe jest nurkowaniem overhead, ale nie każde nurkowanie overhead jest jednocześnie nurkowaniem jaskiniowym. To ważne z punktu widzenia prowadzonych kursów, standardów szkolenia i zdobywanej wiedzy.
Więcej na ten temat przeczytasz w drugiej części artykułu: „Nurkowanie jaskiniowe cz.2 – O tym jak zostać nurkiem jaskiniowym, a właściwie w jaki sposób nim nie zostawać…”
Jest to zbiór zasad według których funkcjonują organizacje szkolącej nurków. Znajdziesz w nich opisany każdy element szkolenia nurka, instruktora czy centrum nurkowego. Są tu informacje o poszczególnych programach, systemie szkoleń, procedurach postępowania i wiele, wiele więcej. Praktycznie wszystko co dotyczy nurkowania zostało skatalogowane i opisane.
Celem standardów jest zapewnienie spójnego funkcjonowania organizacji nurkowej, jednolitości systemu szkoleń, działania centrów nurkowych i instruktorów oraz bezpieczeństwa wszystkim uprawiającym tę formę aktywności. Jak widzisz, jest to dosyć ważny dokument i stanowi niezaprzeczalnie pewną bazę do rozmowy o szkoleniach.
Organizacje nurkowe udostępniają oficjalnie standardy szkoleniowe. Zapoznaj się z nimi przez każdym nowym szkoleniem.
Standardy szkoleniowe nie są stanowią jednocześnie prawa i nie stoją ponad prawem lokalnym danego kraju. Warto więc poznać również ten aspekt przed organizacją wyprawy.
Jest to aktywność przewidziana dla osób z dużym doświadczeniem w nurkowaniu. Dysponujących odpowiednim sprzętem i adekwatnym poziomem wyszkolenia. Tak bym chciał, żeby było.
Wracając jednak do rzeczywistości. Opisane w standardach programy określają minimalne wymagania jakie musisz spełnić, czy to przystępując do kursu czy realizując już właściwe zajęcia w wodzie. Kluczem jest tu słowo minimalne. Nie ma więc możliwości opuszczenia czy pominięcia czegokolwiek. Nic nie stoi na przeszkodzie, żeby jednak zrealizować więcej nurkowań czy dodatkowych ćwiczeń. Oczywiście odpowiednio dobranych do poziomu i możliwości kursantów.
Tzw. entry level jest ustawiony na dosyć niskim poziomie. Na szczęście, ostatnie słowo o możliwości wzięcia udziału w kursie należy zawsze do instruktora i jego oceny umiejętności kursanta. Nie “jakoś”, a jakość się liczy. Na szkoleniu jaskiniowym nie ma miejsca na nadrabianie braków umiejętnościowych, proceduralnych czy sprzętowych z poprzednich szkoleń. Dlatego tak ważna jest odpowiednia ocena/kwalifikacja wydana przez instruktora.
Kwestia twojego zdrowia jest równie ważna. Warto gruntownie się przebadać i skonsultować z lekarzem medycyny sportowej, najlepiej nurkiem.
Czy zatem nurkowanie jaskiniowe jest dla każdego? Zdecydowanie nie! Pomimo posiadania dużego doświadczenia niewiele osób ma predyspozycje do przebywania w często ciasnym i bardzo specyficznym środowisku jaskiń. Nie warto więc ulegać modzie, tylko szczerze wobec siebie przemyśleć tę sprawę. Zachęcam również do rozmowy z instruktorem nurkowania jaskiniowego. Ostateczną odpowiedź poznasz tak naprawdę podczas swojego szkolenia i wtedy ty lub twój instruktor zdecydujecie o tym, czy będziesz dalej zajmował się taką aktywnością.
Zacznij od przejrzenia wspomnianych wyżej standardów szkoleniowych uznanych organizacji nurkowych, zajmujących się nurkowaniem technicznym. Takich jak np. TDI czy IANTD. Jest ich oczywiście znacznie więcej, ale podałem te najbardziej popularne w świecie nurkowań technicznych/jaskiniowych. Również do tych standardów będę odnosił się w kolejnych częściach tego artykułu.
Znajdziesz tam wymagania jak i zarys programu takiego szkolenia. To powinno dać ci od razu obraz ile taki kurs może trwać, gdzie może zostać przeprowadzony, jak powinien wyglądać i kto go może prowadzić.
Kolejnym krokiem jest znalezienie odpowiedniego instruktora, aktywnie szkolącego w takich warunkach i miejscu, które wybrałeś na rozpoczęcie przygody z jaskiniami.
Najważniejszą częścią jest oczywiście realizacja szkolenia jaskiniowego i jego pozytywne ukończenie. Pamiętaj, że kurs nie musi zakończyć się uzyskaniem certyfikatu. Opłata jaką wnosisz jest za czas jaki poświęcił ci instruktor i jego pracę. Musisz spełnić wysokie wymagania dotyczące wielu aspektów, jak choćby planowania, bezpiecznej realizacji nurkowań czy elementów ratownictwa jaskiniowego aby pozytywnie zakończyć szkolenie i uzyskać upragniony certyfikat nurka jaskiniowego.
Ze względu na specyfikę i wymogi programu, uzyskanie tego typu uprawnień w Polsce nie powinno być w ogóle możliwe. Nie mamy niestety odpowiednich miejsc do prowadzenia takich szkoleń. Łatwo dostępne jaskinie z możliwością nurkowania nie występują w Polsce. Zalane obiekty sztuczne, pokopalniane i inne, nie spełniają niestety wymogów przedstawionych w standardach opisujących kursy nurkowania jaskiniowego.
Czeka cię wyjazd zagraniczny. Najpopularniejszym miejscem w Europie jest zdecydowanie Francja i rejon rzeki Lot. Duża różnorodność jaskiń, możliwość dopasowania do aktualnie panujących warunków wodnych czy dobre zaplecze organizacyjne to elementy, które sprawiają, że jest to bardzo popularny rejon. Z bardziej egzotycznych destynacji masz do wyboru Meksyk lub Stany Zjednoczone. Nic nie może zastąpić ciepłej wody i bezkresnych widoków w meksykańskich cenotach.
Oczywiście nie są to jedyne możliwości miejsc szkolenia jaskiniowego.
Szkolenie jaskiniowe obejmuje kilka podstawowych etapów, z których każdy kolejny jest trudniejszy i nakłada na nurka większe wymagania. Zwykle rozpoczyna się od tzw. land drill – powtórki wszystkich procedur specyficznych dla twojej konfiguracji sprzętowej (bm, sm, ccr) oraz nauki nowości na powierzchni. Będzie więc charakterystyczne zakładanie poręczówek, ćwiczenia w ślepej masce itp. Dopiero po opanowaniu podstaw na sucho, sprawdzeniu znajomości i zgodności procedur będziesz mógł wejść wraz z zespołem do wody.
Podobne ćwiczenia odbywają się w wodzie otwartej lub początkowe strefie jaskini. Z każdym nurkowaniem będziesz realizował kolejne etapy szkolenia oraz zapuszczał się coraz dalej wgłąb. Poziom obciążenia psychicznego będzie również rósł.
Dokładny przebieg szkolenia, zakres ćwiczeń, kolejność itp. określają standardy szkoleniowe oraz w oparciu o nie, instruktor prowadzący zajęcia.
fot. Bart Pitala
„Uprawnienia” jaskiniowe umożliwiają nurkowanie w zalanych jaskiniach, w miejscach o podobnych warunkach w jakich był przeprowadzony kurs. Dzielą się na 3 główne typy, z czego tylko 2 z niżej wymienionych obejmują właściwe nurkowania w jaskiniach. Każdy z tych stopni ma swoje ograniczenia i przewidziane względami bezpieczeństwa limity. W ramach różnych organizacji poziomy mogą nazywać się nieco inaczej, różnić się zakresem szkolenie czy limitami. Choć nie są to znaczące różnice.
Oczywiście wiele organizacji wprowadza kolejne stopnie, rozszerzające możliwości treningu o jeszcze bardziej zaawansowane szkolenia i nową wiedzę, której zdobycie nie jest możliwe na wcześniejszych kursach. Aby do nich przystąpić musisz legitymować się odpowiednim doświadczeniem jaskiniowym oraz sprzętowym/konfiguracyjnym.
Przykłady wydanych uprawnień jaskiniowych znajdziesz poniżej:
Względy bezpieczeństwa, wyższy poziom ryzyka niż w innych aktywnościach nurkowych, a przede wszystkim zdrowy rozsądek podpowiada, że jest to konieczność. Nikt przy zdrowych zmysłach nie wybiera się w zimą w Alpy czy Himalaje bez odpowiedniego sprzętu i przeszkolenia. Czemu więc miałby wchodzić do środowiska, które ma małą tolerancję na błędy, bez wiedzy na jego temat? Żadnego typu nurkowań nie można się nauczyć z internetu czy książki. To tylko kanały, które mogą poszerzyć wiedzę.
Formalnie jednak rzecz biorąc, zależy to od kraju w jakim chcemy nurkować. Jeśli nawet nie można, to ciężko aby policja stała przy każdej zalanej „dziurze” i zawracała nierozważne osoby. Parafrazując klasyka: Każdy ma prawo podjąć próbę samobójczą. Nawet jeśli takie nurkowanie zakończyło się szczęśliwie, to była to po prostu nieudana próba samobójcza.
W tej części artykułu celowo pominę implikacje ubezpieczeniowe braku uprawnień i realizacji takich nurkowań.
Odpowiedź zdecydowanie brzmi nie. Kurs nurkowania jaskiniowego to dopiero początek pewnej drogi, odkrywania pięknych, ale też czasem niebezpiecznych miejsc. Żeby lepiej uzmysłowić ci miejsce w jakim się znalazłeś, posłużę się pewnym porównaniem. Jesteś teraz „owódziakiem” nurkowań overhead. Mam nadzieję, że to w jakiś sposób ostudzi twój zapał, pokaże, że jeszcze trzeba „wypić całe morze wiedzy” i nauczy pokory wobec tego wymagającego środowiska.
Ukończenie kursu na poziomie full cave nie powinno cię skłaniać do pochopnej, głębokiej penetracji wraków, nurkowań podlodowych itp. Zawsze warto przejść specjalistyczne szkolenie, kurs czy warsztaty, które poprowadzi osoba doświadczona w takiej dziedzinie aktywności nurkowej. Choć różne typy nurkowań „overhead” wydają się podobne i mają wiele wspólnych elementów, to jednak mogą rodzić zagrożenia, w których procedury oraz umiejętności z kursu jaskiniowego okażą się niewystarczające do bezpiecznej realizacji planu i rozwiązania potencjalnych sytuacji awaryjnych.
Niestety jest to dość droga forma nurkowania. Kurs realizowany zgodnie z najlepszymi praktykami odbywa się w odległych destynacjach. Na kursantach zwykle spoczywa obowiązek pokrycia nie tylko swoich kosztów, ale też wszystkich kosztów ponoszonych przez instruktora. Podnosi to znacznie cenę całościową szkolenia. Koszt kursu będzie różny w zależności od poziomu zaawansowania, wybranego instruktora, miejsca i wielu innych czynników. Podając bardzo duże uogólnienie, całość wszystkich kosztów imprezy „na gotowo” (dojazd, zakwaterowanie, wyżywanie, gazy, instruktor itd.) to ~10 tys zł w Europie i ~15-20 tys zł w dalszych destynacjach, np. Meksyk. Oczywiście górna granica może być znacznie wyżej ustawiona. Potraktuj to jedynie jako wartość orientacyjną.
Czy da się taniej? Oczywiście… sprawdź tylko, czy odbyło się to zgodnie ze standardami, dobrą praktyką nurkową i czy na pewno nurkowałeś w jaskiniach? 😉
Wszystko zależy od lokalnych przepisów, miejsca i kraju planowanej wyprawy. Spotkasz jaskinie otwarte dla wszystkich nurkujących, gdzie nie są wymagane żadne pozwolenia, wnoszenie opłat itp. Po drugiej stronie są z kolei w pełni skomercjalizowane obiekty, posiadające prywatnych właścicieli, gdzie trzeba wnosić opłaty za każde nurkowanie, często opłacać również przewodnika lub uzyskać pozwolenie na szczeblu państwowym do wykonywania tej aktywności.
Przed zaplanowaniem wyjazdu koniecznie poznaj lokalne przepisy. Unikniesz niemiłej niespodzianki. Możesz też skontaktować się z lokalnymi grupami czy klubami nurków jaskiniowych celem zasięgnięcia informacji. Facebook to obecnie najszybsza droga komunikacji.
Nurkowanie jaskiniowe jest modne. Będąc zaawansowanym nurkiem można odczuć pewną presję środowiska z tym związaną. Niektórzy uważają, że wręcz jest to obowiązek na pewnym poziomie, który świadczy o najwyższych kwalifikacjach itp. Jak pewnie wiesz, nie warto ulegać modom, tym bardziej niebezpiecznym. Musisz realnie i w zgodzie ze swoim sumieniem podejść do tego tematu. Możesz być świetnie wyszkolonym i zaawansowanym nurkiem technicznym, wrakowym, instruktorem itd. nie będąc jednocześnie nurkiem jaskiniowym. Ważne jest abyś wiedział kiedy powiedzieć stop, kiedy zawrócić. Właśnie to czyni cię prawdziwym profesjonalistą, a nie spełnianie oczekiwań innych.
Nurkowanie jaskiniowe jest piękne
Moim zdaniem jest to jedna z piękniejszych form nurkowania. Obcowanie z naturą w jej najczystszej postaci. Pewna niedostępność dla ogółu społeczeństwa oraz atmosfera intymności podczas spędzania czasu w jaskini czyni takie nurkowanie jedynym w swoim rodzaju. Te emocje ciężko opowiedzieć, zobrazować na zdjęciach czy filmie. Często równie piękne są okoliczności przyrody wokół jaskini, pobyt w ciekawych miejscach, degustacja lokalnej kuchni, nawiązane przyjaźnie. To czyni wyprawy jaskiniowe czymś magicznym i niepowtarzalnym.
Mam nadzieje, że artykuł zaspokoił twoją ciekawość na temat nurkowania jaskiniowego jako interesującej i na pewno ekstremalnej formy spędzania czasu.
W drugiej części artykułu postaram się przedstawić znacznie więcej praktycznych informacji oraz rozprawić się z wieloma mitami czy patologiami funkcjonującymi w tym wydawałoby się „elitarnym” środowisku: „ Nurkowanie jaskiniowe cz.2 – O tym jak zostać nurkiem jaskiniowym, a właściwie w jaki sposób nim nie zostawać…”
autor:
Tomasz Wciórka
Szkolenia jaskiniowe:
2016 – Włochy – Michał Winek (Polska) #19990 TDI
2021 – Francja – Olivier Bertieaux (Belgia) #12809 TDI/IANTD
Recenzent artykułu:
Michał Winek – Full Cave Instructor Trainer ISSF/TDI
Instruktor w Black Angel Divers
Autor artykułów o tematyce nurkowej. Pasjonat, nurek techniczny i jaskiniowy. Szkoleniowiec, instruktor nurkowania technicznego i rekreacyjnego federacji SSI/IANTD oraz pierwszej pomocy DAN/EFR. Zafascynowany mrokiem i zimnym pięknem francuskich i włoskich jaskiń. Swoje nurkowania realizuje zarówno z użyciem obiegów otwartych jak i zamkniętych.
